જ્યારે પણ સેફ અને ગેરંટીવાળા રોકાણની વાત આવે છે, ત્યારે ભારતીયોમાં સૌપ્રથમ નામ પોસ્ટ ઓફિસની સ્કીમ્સનું આવે છે. શેર માર્કેટની ઉથલપાથલ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડના જોખમ અને પ્રાઇવેટ સ્કીમ્સની અનિશ્ચિતતા વચ્ચે પોસ્ટ ઓફિસ આજે પણ સામાન્ય માણસ માટે વિશ્વાસનો આધાર છે. ખાસ કરીને એવા લોકો માટે, જેઓ ઓછા જોખમ સાથે સ્થિર રિટર્ન ઇચ્છે છે.
આ બ્લોગમાં આપણે જાણીશું કે જો તમે પોસ્ટ ઓફિસની લોકપ્રિય સ્કીમમાં ₹1 લાખ જમા કરો, તો 1 વર્ષ પછી તમને કેટલું વળતર મળશે, કઈ સ્કીમ તમારા માટે યોગ્ય છે અને રોકાણ કરતા પહેલાં કઈ વાતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ.
પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સ શા માટે એટલી લોકપ્રિય છે?
પોસ્ટ ઓફિસની બચત યોજનાઓ વર્ષોથી લોકોનો વિશ્વાસ જીતતી આવી છે. તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે આ તમામ સ્કીમ્સ સરકાર દ્વારા સમર્થિત છે, એટલે તેમાં પૈસા ડૂબવાનો જોખમ લગભગ નબળો છે.
પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સના મુખ્ય ફાયદા:
- સરકારની ગેરંટી
- સ્થિર અને નિશ્ચિત વ્યાજ
- ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોમાં સરળ ઉપલબ્ધતા
- સિનિયર સિટિઝન અને મધ્યમ વર્ગ માટે ઉત્તમ વિકલ્પ
આ કારણે જ ઘણા લોકો શેર માર્કેટ કરતાં પોસ્ટ ઓફિસને વધુ પસંદ કરે છે.
₹1 લાખ રોકાણ માટે સૌથી લોકપ્રિય પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ કઈ?
જો વાત કરીએ 1 વર્ષ માટે ₹1 લાખ જમા કરવાની, તો નીચેની સ્કીમ્સ સૌથી વધુ ચર્ચામાં રહે છે:
- પોસ્ટ ઓફિસ ટાઇમ ડિપોઝિટ (1 Year TD)
- પોસ્ટ ઓફિસ સેવિંગ્સ અકાઉન્ટ
- રિકરિંગ ડિપોઝિટ (RD)
- સિનિયર સિટિઝન સેવિંગ્સ સ્કીમ (પાત્રતા મુજબ)
આ બ્લોગમાં આપણે મુખ્યત્વે 1 Year Time Deposit પર ધ્યાન આપશું, કારણ કે લોકો સામાન્ય રીતે “1 વર્ષમાં કેટલું મળશે?” એ પ્રશ્ન પૂછે છે.
પોસ્ટ ઓફિસ ટાઇમ ડિપોઝિટ (1 Year) શું છે?
પોસ્ટ ઓફિસ ટાઇમ ડિપોઝિટ (TD) એ બેંક FD જેવી જ એક સ્કીમ છે, જેમાં તમે નિશ્ચિત સમય માટે એકમુષ્ટ રકમ જમા કરો છો અને સમય પૂર્ણ થયા બાદ તમને વ્યાજ સાથે રકમ મળે છે.
1 Year TD ની ખાસિયતો:
- લૉક-ઇન પીરિયડ: 1 વર્ષ
- જોખમ: લગભગ શૂન્ય
- વ્યાજ દર: સરકાર નક્કી કરે છે
- રોકાણ: ન્યૂનતમ ₹1,000
જો તમે ₹1 લાખ જમા કરો તો 1 વર્ષ બાદ કેટલું મળશે?
માનીએ કે હાલના વ્યાજ દર મુજબ 1 Year Post Office TD પર અંદાજે 6.9% વાર્ષિક વ્યાજ મળે છે (દર સમય અનુસાર બદલાઈ શકે છે).
ગણતરી (Example):
- જમા રકમ: ₹1,00,000
- વ્યાજ દર: ~6.9%
- સમયગાળો: 1 વર્ષ
1 વર્ષ બાદ મળતી કુલ રકમ:
≈ ₹1,06,900 (આશરે)
અર્થાત્, તમને લગભગ ₹6,900નું નિશ્ચિત રિટર્ન મળે છે.
આ સ્કીમ કોના માટે યોગ્ય છે?
પોસ્ટ ઓફિસ 1 Year TD ખાસ કરીને આ લોકો માટે લાભદાયી છે:
- મધ્યમ વર્ગના રોકાણકારો
- રિસ્ક ન લેવા ઈચ્છતા લોકો
- રિટાયર્ડ વ્યક્તિઓ
- ઘરેણાં ખર્ચ માટે સેફ બચત ઇચ્છતા લોકો
- ટૂંકા ગાળાના રોકાણકારો
જો તમે ફિક્સ રિટર્ન અને મનની શાંતિ ઇચ્છો છો, તો આ સ્કીમ યોગ્ય વિકલ્પ બની શકે છે.
પોસ્ટ ઓફિસ vs બેંક FD (ટૂંકી તુલના)
| મુદ્દો | પોસ્ટ ઓફિસ TD | બેંક FD |
|---|---|---|
| સુરક્ષા | ખૂબ ઊંચી | બેંક પર આધારિત |
| વ્યાજ | સ્થિર | બદલાય શકે |
| સરકારની ગેરંટી | હા | મર્યાદિત |
| સરળતા | વધારે | વધારે |
શું પોસ્ટ ઓફિસ TD પર ટેક્સ લાગે છે?
હા, પોસ્ટ ઓફિસ TD પર મળતું વ્યાજ ટેક્સેબલ છે. જો તમારું કુલ વાર્ષિક આવક ટેક્સ સ્લેબમાં આવે છે, તો આ વ્યાજ પર ટેક્સ ચૂકવવો પડે છે. જોકે 1 Year TD પર 80C હેઠળ છૂટ નથી મળતી (આ છૂટ 5 Year TD માટે હોય છે).
પોસ્ટ ઓફિસમાં એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું?
પોસ્ટ ઓફિસ TD એકાઉન્ટ ખોલવાની પ્રક્રિયા ખૂબ સરળ છે:
- નજીકની પોસ્ટ ઓફિસે જાઓ
- TD એકાઉન્ટ ફોર્મ ભરો
- KYC દસ્તાવેજો (આધાર, PAN) આપો
- ₹1 લાખ જમા કરો
- રસીદ મેળવો
હવે તમારું એકાઉન્ટ સક્રિય થઈ જશે.
અન્ય પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સમાં ₹1 લાખનું રિટર્ન કેટલું મળે?
ઘણા લોકો માત્ર 1 Year TD સુધી સીમિત નથી રહેતા. પોસ્ટ ઓફિસમાં એવી ઘણી સ્કીમ્સ છે જ્યાં ₹1 લાખ રોકાણ કરીને અલગ–અલગ ગાળામાં જુદું વળતર મળી શકે છે. હવે આપણે ટૂંકમાં પણ સ્પષ્ટ રીતે આ સ્કીમ્સ સમજીએ.
પોસ્ટ ઓફિસ સેવિંગ્સ અકાઉન્ટ
આ સ્કીમ સામાન્ય બચત માટે હોય છે. તેમાં વ્યાજ દર ઓછો હોય છે, પરંતુ લિક્વિડિટી ખૂબ ઊંચી હોય છે. જો તમે ₹1 લાખ સેવિંગ્સ અકાઉન્ટમાં રાખો, તો 1 વર્ષમાં બહુ મોટું રિટર્ન નહીં મળે, પરંતુ પૈસા જ્યારે ઇચ્છો ત્યારે કાઢી શકો.
પોસ્ટ ઓફિસ રિકરિંગ ડિપોઝિટ (RD)
જો તમે એકસાથે ₹1 લાખ નહીં પરંતુ દર મહિને થોડી રકમ જમા કરવા માંગતા હો, તો RD ઉત્તમ વિકલ્પ છે. RD ખાસ કરીને સેલેરીડ લોકો માટે યોગ્ય છે.
ઉદાહરણ:
- દર મહિને અંદાજે ₹8,300
- સમયગાળો: 12 મહિના
- કુલ જમા: ₹1,00,000 (આશરે)
RD પર વ્યાજ TD કરતાં થોડું અલગ રીતે ગણાય છે, એટલે લાંબા ગાળે ફાયદો થઈ શકે છે.
સિનિયર સિટિઝન સેવિંગ્સ સ્કીમ (SCSS)
જો રોકાણકાર 60 વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરના હોય, તો SCSS ખૂબ જ લાભદાયી છે. તેમાં વ્યાજ દર સામાન્ય TD કરતાં વધારે હોય છે અને વ્યાજ ત્રિમાસિક મળે છે.
આ સ્કીમ ખાસ કરીને રિટાયર્ડ લોકો માટે નિયમિત આવકનો સારો સ્ત્રોત છે.
RD vs TD: કઈ સ્કીમ વધુ સારી?
આ પ્રશ્નનો જવાબ તમારી આવક અને લક્ષ્ય પર આધાર રાખે છે.
| મુદ્દો | RD | TD |
|---|---|---|
| રોકાણ પ્રકાર | માસિક | એકમુષ્ટ |
| લવચીકતા | વધારે | ઓછી |
| શિસ્ત | વિકસાવે | નહીં |
| 1 વર્ષમાં રિટર્ન | થોડું બદલાય | નિશ્ચિત |
જો તમારી પાસે એકસાથે ₹1 લાખ છે, તો TD સારી. જો નહીં, તો RD વધુ યોગ્ય.
પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સના મુખ્ય ફાયદા
પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સનો સૌથી મોટો ફાયદો એ છે કે તેમાં મનનો શાંતિ મળે છે. બજારમાં ઉથલપાથલ થાય, શેર ઘટે કે વધે — પોસ્ટ ઓફિસમાં જમા કરેલા પૈસા પર તેનો કોઈ અસર થતી નથી. ખાસ કરીને મધ્યમ વર્ગ અને વૃદ્ધ લોકો માટે આ વિશ્વાસ અમૂલ્ય છે. અહીં જોખમ કરતાં સુરક્ષા વધુ મહત્વ રાખે છે, અને આ જ કારણે લાખો લોકો આજે પણ પોસ્ટ ઓફિસ પર ભરોસો કરે છે.
પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સના ગેરફાયદા
જ્યાં ફાયદા છે, ત્યાં થોડા ગેરફાયદા પણ સમજવા જરૂરી છે:
- રિટર્ન શેર માર્કેટ કરતાં ઓછું
- ટૂંકા ગાળે પૈસા ફસાઈ શકે
- ટેક્સ છૂટ મર્યાદિત
- વ્યાજ દર સરકારના નિર્ણય પર આધારિત
એટલે જો તમે ઊંચા રિટર્નની શોધમાં છો, તો માત્ર પોસ્ટ ઓફિસ પર નિર્ભર ન રહો.
સાચી સ્કીમ કેવી રીતે પસંદ કરશો?
પોસ્ટ ઓફિસમાં રોકાણ કરતા પહેલાં પોતાને આ પ્રશ્નો પૂછો:
- મને પૈસા ક્યારે જોઈએ છે?
- હું જોખમ લઈ શકું છું કે નહીં?
- મને નિયમિત આવક જોઈએ છે કે એકમુષ્ટ?
- ટેક્સ બચાવવું મહત્વનું છે કે સુરક્ષા?
જો આ પ્રશ્નોના જવાબ સ્પષ્ટ છે, તો સ્કીમ પસંદ કરવી ખૂબ સરળ બની જાય છે.
શું પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સ આજે પણ યોગ્ય છે?
આજના ડિજિટલ યુગમાં અનેક નવા રોકાણ વિકલ્પો આવ્યા છે, છતાં પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સનું મહત્વ ઓછું થયું નથી. કારણ કે દરેક વ્યક્તિ જોખમ લઈ શકે એવું જરૂરી નથી. પોસ્ટ ઓફિસ આજે પણ સેફ ફાઉન્ડેશન તરીકે કામ કરે છે, જેના પર તમે તમારી નાણાકીય યોજના ઊભી કરી શકો.
લાંબા ગાળે કેવી રીતે ફાયદો વધારી શકાય?
જો તમે સ્માર્ટ રીતે કામ કરો, તો પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સનો ફાયદો વધારે લઈ શકાય છે:
- એકથી વધુ સ્કીમ્સમાં પૈસા વહેંચો
- TD પૂર્ણ થયા પછી ફરી રોકાણ કરો
- પરિવારના સભ્યોના નામે અકાઉન્ટ ખોલો
- ટેક્સ પ્લાનિંગ સાથે રોકાણ કરો
નિષ્કર્ષ (Conclusion)
જો તમે ₹1 લાખ સુરક્ષિત રીતે રોકાણ કરીને 1 વર્ષમાં નિશ્ચિત વળતર ઈચ્છો છો, તો પોસ્ટ ઓફિસની 1 Year Time Deposit એક વિશ્વસનીય વિકલ્પ છે. તેમાં તમને બહુ ઊંચું રિટર્ન નહીં મળે, પરંતુ જે મળશે તે સુરક્ષિત અને ગેરંટીવાળું હશે. ખાસ કરીને મધ્યમ વર્ગ, વૃદ્ધો અને રિસ્ક ટાળવા ઇચ્છતા લોકો માટે પોસ્ટ ઓફિસ સ્કીમ્સ આજે પણ એટલી જ ઉપયોગી છે જેટલી પહેલા હતી.