આજના ડિજિટલ યુગમાં બેંકિંગ, ખરીદી, બિલ પેમેન્ટ, સોશિયલ મીડિયા અને સરકારી સેવાઓ બધું જ ઓનલાઈન થઈ ગયું છે. જેટલી સુવિધા વધી છે, એટલી જ ઝડપથી બેંક ફ્રોડ અને સાયબર ક્રાઈમના કેસ પણ વધી રહ્યા છે. ઘણા લોકોને ખબર જ નથી પડતી કે તેમના ખાતામાંથી પૈસા કેવી રીતે ઉડી ગયા, OTP કોણે લીધો, કે લિંક પર ક્લિક કરતાં શું નુકસાન થઈ ગયું.
આ લેખમાં આપણે સંપૂર્ણ વિગતવાર રીતે સમજશું કે બેંક ફ્રોડ કે સાયબર ક્રાઈમ થાય તો તરત જ શું કરવું, ક્યાં ફરિયાદ કરવી, કેવી રીતે પૈસા પાછા મળવાની શક્યતા વધારી શકાય અને ભવિષ્યમાં આવા ફ્રોડથી કેવી રીતે બચી શકાય.
1. બેંક ફ્રોડ અને સાયબર ક્રાઈમ શું છે?
બેંક ફ્રોડ એટલે કોઈ વ્યક્તિ અથવા ગેંગ દ્વારા ખોટી રીતે તમારા બેંક ખાતામાંથી પૈસા ઉપાડવા, ટ્રાન્સફર કરવા અથવા તમારી નાણાકીય માહિતીનો દુરુપયોગ કરવો.
સાયબર ક્રાઈમ એટલે ઈન્ટરનેટ, મોબાઈલ, કમ્પ્યુટર અથવા ડિજિટલ પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરીને થતો ગુનો.
આ બંને ઘણીવાર એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે.
2. આજે સૌથી વધુ થતા બેંક અને સાયબર ફ્રોડના પ્રકાર
આજના સમયમાં નીચેના પ્રકારના ફ્રોડ સૌથી સામાન્ય છે:
1 OTP ફ્રોડ
કોઈ તમને બેંક, કસ્ટમર કેર અથવા ઓળખીતો બનીને ફોન કરે અને OTP માંગે. OTP આપતા જ ખાતામાંથી પૈસા ઉપડી જાય.
2 ફિશિંગ લિંક ફ્રોડ
SMS, WhatsApp અથવા ઈમેલ દ્વારા લિંક આવે છે. લિંક ખોલતાં જ તમારો ડેટા ચોરી લેવાય છે.
3 UPI ફ્રોડ
QR કોડ સ્કેન કરાવવો, “પેમેન્ટ રિસીવ”ના નામે પૈસા કપાઈ જવા.
4 ATM / ડેબિટ કાર્ડ ફ્રોડ
ATM સ્કિમિંગ, કાર્ડ વિગતો ચોરી જવી.
5 સોશિયલ મીડિયા ફ્રોડ
ફેક પ્રોફાઈલ, લોન ઓફર, નોકરીની લાલચ.
3. ફ્રોડ થતા જ પહેલું પગલું શું લેવું? (Golden Hour)
જો ફ્રોડ થયો છે એવું ખબર પડે તો એક મિનિટ પણ વિલંબ ન કરો. પહેલો એક કલાક ખૂબ મહત્વનો હોય છે.
1 તરત બેંકને જાણ કરો
- કસ્ટમર કેર પર ફોન કરો
- કાર્ડ/UPI બ્લોક કરાવો
- ટ્રાન્ઝેક્શન રોકાવાનો પ્રયાસ કરો
2 1930 હેલ્પલાઇન પર કોલ કરો
ભારત સરકારની સાયબર ક્રાઈમ હેલ્પલાઇન 1930 પર તરત કોલ કરો.
4. Cybercrime.gov.in પર ઓનલાઇન ફરિયાદ કેવી રીતે કરવી?
1. વેબસાઈટ શું છે?
https://www.cybercrime.gov.in ભારત સરકારની અધિકૃત સાયબર ક્રાઈમ ફરિયાદ વેબસાઈટ છે.
2. ફરિયાદ કરવાની સ્ટેપ-બાય-સ્ટેપ રીત
- વેબસાઈટ ખોલો
- “Report Financial Fraud” પર ક્લિક કરો
- મોબાઈલ નંબર દાખલ કરો
- OTP વેરિફાય કરો
- ઘટના વિગત લખો
- પુરાવા અપલોડ કરો
5. પોલીસ સ્ટેશનમાં ફરિયાદ કેવી રીતે કરવી?
જો ઓનલાઇન ફરિયાદ બાદ પણ પૈસા ન મળે તો:
- નજીકના પોલીસ સ્ટેશનમાં FIR નોંધાવો
- સાયબર સેલમાં સંપર્ક કરો
- ફરિયાદની નકલ સાચવી રાખો
6. RBI અને બેંકના નિયમો: પૈસા પાછા મળવાની શક્યતા
RBIના નિયમ મુજબ:
- સમયસર ફરિયાદ કરો તો જવાબદારી ઓછી થાય છે
- બેંકની ભૂલ હોય તો સંપૂર્ણ રિફંડ મળી શકે છે
7. સિનિયર સિટિઝન માટે ખાસ સલાહ
- અજાણ્યા કોલ ન લો
- OTP ક્યારેય ન આપો
- પરિવારને જાણ રાખો
8. ભવિષ્યમાં ફ્રોડથી બચવાના 15 મહત્વના ઉપાયો
- OTP ક્યારેય શેર ન કરો
- અજાણી લિંક પર ક્લિક ન કરો
- બેંક એપ અપડેટ રાખો
- મજબૂત પાસવર્ડ વાપરો
- બેંક SMS અલર્ટ ચાલુ રાખો
10. નિષ્કર્ષ
બેંક ફ્રોડ કે સાયબર ક્રાઈમ થાય તો ડરવાની જરૂર નથી, પરંતુ ઝડપથી અને સાચી જગ્યાએ ફરિયાદ કરવી ખૂબ જરૂરી છે. સમયસર પગલું ભરશો તો તમારા પૈસા પાછા મળવાની શક્યતા ઘણી વધી જાય છે.
યાદ રાખો: જાગૃત રહેશો તો સુરક્ષિત રહેશો.